ozi

Na Eprel 10, 2023, Onye isi ala US Joe Biden bịanyere aka n'akwụkwọ iwu na-akwụsị COVID-19 “ihe mberede mba” na United States. Otu ọnwa ka e mesịrị, COVID-19 aghọkwaghị “Mgbapụta ahụike ọha na eze nke mba ụwa.” Na Septemba 2022, Biden kwuru na "ọrịa COVID-19 agwụla," na ọnwa ahụ enwere ọnwụ karịrị 10,000 metụtara COVID-19 na United States. N'ezie, ọ bụghị nanị United States na-ekwu ụdị okwu ahụ. Ụfọdụ mba Europe kwupụtara njedebe nke ihe mberede ọrịa COVID-19 na 2022, buliri ihe mgbochi ma jikwaa COVID-19 dị ka influenza. Olee ihe anyị nwere ike ịmụta n’ihe ndị dị otú ahụ e kwuru n’akụkọ ihe mere eme?

Narị afọ atọ gara aga, Eze Louis XV nke France nyere iwu na ọrịa ọrịa na-efe efe na-efe efe na ndịda France akwụsịla (lee foto). Ruo ọtụtụ narị afọ, ọrịa na-efe efe egbuwo ọnụ ọgụgụ dị ukwuu nke ndị mmadụ gburugburu ụwa. Site na 1720 ruo 1722, ihe karịrị ọkara ndị bi na Marseille nwụrụ. Isi nzube nke iwu ahụ bụ ikwe ka ndị na-ere ahịa maliteghachi ọrụ ha, gọọmenti kpọkwara ndị mmadụ òkù ka ha mụnye ọkụ n’ihu ụlọ ha iji “mee ememe ọha na eze” ná njedebe nke ọrịa ahụ. Iwu ahụ juputara na emume na akara ngosi, ma debe ụkpụrụ maka nkwupụta na mmemme na-esote nke njedebe nke ntiwapụ ahụ. Ọ na-emekwa ka a ghọta nke ọma ihe bụ́ echiche akụ̀ na ụba na-akpata mkpọsa ndị dị otú ahụ.

Mkpọsa na-ekwupụta ọkụ ọkụ na Paris iji mee ememe njedebe nke ọrịa ahụ na Provence, 1723.

Ma iwu ahụ ò mere ka ọrịa ahụ kwụsị n'ezie? Ọ bụghị n'ezie. Ná ngwụsị narị afọ nke 19, ọrịa na-efe efe ka nọgidere na-efe efe, bụ́ mgbe Alexandre Yersin chọtara pathogen Yersinia pestis na Hong Kong na 1894. Ọ bụ ezie na ụfọdụ ndị ọkà mmụta sayensị kwenyere na ọrịa ahụ kwụsịrị n'afọ ndị 1940, ọ bụchaghị ihe ndekọ akụkọ ihe mere eme. Ọ nọ na-efe efe mmadụ n'ụdị zoonotic endemic n'ime ime obodo nke ọdịda anyanwụ United States ma bụrụkwa nke a na-ahụkarị na Africa na Eshia.

Yabụ na anyị enweghị ike ịnyere aka jụọ: ọrịa a ọ ga-akwụsị? Ọ bụrụ otú ahụ, olee mgbe? Healthtù Ahụ Ike wa na-ewere na ntiwapụ ahụ akwụsịla ma ọ bụrụ na enwetabeghị ikpe enwetara ma ọ bụ nke a na-enyo enyo ruo ugboro abụọ ogologo oge kachasị mma nke nje a. N'iji nkọwa a, Uganda kwuputara njedebe nke ntiwapụ Ebola kachasị ọhụrụ nke mba ahụ na January 11, 2023. Otú ọ dị, n'ihi na ọrịa na-efe efe (okwu sitere na okwu Grik pan ["niile"] na demos [" ndị mmadụ "]) bụ ọrịa na-efe efe na mmekọrịta ọha na eze na-eme n'ọgbakọ zuru ụwa ọnụ, njedebe nke ọrịa na-efe efe, dị ka mmalite ya, na-adabere ọ bụghị nanị na njedebe, usoro akụ na ụba na ndọrọ ndọrọ ọchịchị. Nyere ihe ịma aka ndị chere ihu n'iwepụ nje na-efe efe (gụnyere ndịiche ahụike nhazi, esemokwu zuru ụwa ọnụ nke na-emetụta mmekorita mba ụwa, mmegharị ọnụ ọgụgụ mmadụ, mgbochi nje, na mmebi gburugburu ebe obibi nke nwere ike ịgbanwe omume anụ ọhịa), ọha mmadụ na-ahọrọkarị atụmatụ nwere ọnụ ahịa ọha, ndọrọ ndọrọ ọchịchị na akụ na ụba dị ala. Atụmatụ a gụnyere ịgwọ ụfọdụ ọnwụ dị ka ihe a na-apụghị izere ezere maka ụfọdụ otu ndị nwere ọnọdụ akụ na ụba na-adịghị mma ma ọ bụ nsogbu ahụike.

Yabụ, ọrịa na-efe efe na-akwụsị mgbe ọha mmadụ mere ụzọ dị mma maka mmefu ndọrọ ndọrọ ọchịchị na akụ na ụba nke usoro ahụike ọha - na nkenke, mgbe ọha mmadụ na-ahazi ọnụọgụ ọnwụ na ọrịa emetụtara. Usoro ndị a na-enyekwa aka na ihe a maara dị ka "endemic" nke ọrịa ahụ (" endemic "si na Grik en ["n'ime") na demos), usoro nke gụnyere ịnagide ọnụ ọgụgụ ụfọdụ nke ọrịa. Ọrịa na-efe efe na-ebutekarị ọrịa na-efe efe n'obodo, mana anaghị ebute saturation nke ngalaba mberede.

Ọrịa flu bụ ihe atụ. Ọrịa na-efe efe nke afọ 1918 H1N1, nke a na-akpọkarị “flu Spanish,” gburu nde mmadụ 50 ruo 100 n'ụwa niile, gụnyere ihe ruru 675,000 na United States. Mana ụdị flu H1N1 apụbeghị, mana ọ gara n'ihu na-ekesa n'ụdị dị nro. Ụlọ Ọrụ Maka Nchịkwa na Mgbochi Ọrịa (CDC) na-eme atụmatụ na nkezi nke mmadụ 35,000 na United States na-anwụ n'ihi flu kwa afọ n'ime afọ iri gara aga. Society nwere ọ bụghị nanị na "endemic" ọrịa (ugbu a a n'oge ọrịa), ma normalizes ya kwa afọ ọnwụ na morbidity ọnụego. Society na-emegharịkwa ya, nke pụtara na ọnụọgụ ọnwụ nke ọha mmadụ nwere ike ịnagide ma ọ bụ zaghachi ya aghọwo nkwenye ma wuo ya n'ime omume mmekọrịta ọha na eze, omenala na ahụike yana atụmanya, ụgwọ na akụrụngwa ụlọ ọrụ.

Ihe atụ ọzọ bụ ụkwara nta. Ọ bụ ezie na otu n'ime ebumnuche ahụike na ebumnuche UN Sustainable Development Goals bụ "iwepụ TB" site na 2030, a ka ga-ahụ ka a ga-esi nweta nke a ma ọ bụrụ na oke ịda ogbenye na oke ahaghị nhata adịgide. TB bụ “onye na-egbu nkịtị” na-efe efe n'ọtụtụ mba dị ala na nke etiti, nke enweghị ọgwụ ndị dị mkpa, akụrụngwa ahụike ezughị oke, erighị ihe na-edozi ahụ na ọnọdụ ụlọ juru n'ọnụ. N'oge ọrịa COVID-19, ọnụ ọgụgụ ọnwụ TB mụbara na nke mbụ n'ime ihe karịrị afọ iri.

Ọgbụgbọ ọgbụgbọ abụrụla nke na-efe efe. Na 1851, mmetụta ahụ ike nke ọgbụgbọ na ọgbaghara ya na azụmahịa mba ụwa mere ka ndị nnọchianya nke ike ọchịchị kpọkọta ọgbakọ Sanitary International nke mbụ na Paris iji kparịta otu a ga-esi chịkwaa ọrịa ahụ. Ha mepụtara ụkpụrụ ahụike ụwa mbụ. Ma ọ bụ ezie na a chọpụtala nje na-akpata ọgbụgbọ ọgbụgbọ na ọgwụgwọ ndị dịtụ mfe (gụnyere mmụgharị mmiri na ọgwụ nje) dị, ihe iyi egwu ahụ ike sitere na ọgbụgbọ ọgbụgbọ akwụsịbeghị n'ezie. Gburugburu ụwa, enwere ọrịa ọgbụgbọ ọgbụgbọ ọgbụgbọ 1.3 ruo nde 4 yana ọnwụ metụtara 21,000 ruo 143,000 kwa afọ. Na 2017, Global Task Force on Cholera Control ewepụtala ụzọ iji kpochapụ ọgbụgbọ ọgbụgbọ n'afọ 2030. Otú ọ dị, ntiwapụ nke ọgbụgbọ ọgbụgbọ amụbawo n'afọ ndị na-adịbeghị anya na mpaghara ndị nwere nsogbu ma ọ bụ ndị ogbenye na gburugburu ụwa.

HIV/AIDS nwere ike bụrụ ihe atụ kacha dabara adaba nke ọrịa na-adịbeghị anya. Na 2013, na Pụrụiche Summit nke African Union, nke e mere na Abuja, Nigeria, otu mba na-agba mbọ na-eme usoro maka mkpochapụ nke HIV na AIDS, ịba na ụkwara nta site 2030. N'afọ 2019, Department of Health and Human Services n'otu aka ahụ kwupụtara atụmatụ iji wepụ nje HIV na United States site na 2030, e nwere ihe dị ka 35 na United States n'afọ ọ bụla nje HIV. akụkụ site na ahaghị nha nha n'usoro na nyocha, ọgwụgwọ na mgbochi, ebe na 2022, a ga-enwe ọnwụ 630,000 metụtara nje HIV n'ụwa niile.

Ọ bụ ezie na HIV / AIDS ka bụ nsogbu ahụike ọha na eze zuru ụwa ọnụ, a naghị ele ya anya dị ka nsogbu ahụike ọha. Kama nke ahụ, ụdị nje HIV na AIDS na-emekarị na ihe ịga nke ọma nke ọgwụgwọ antiretroviral emewo ka ọ ghọọ ọrịa na-adịghị ala ala nke nchịkwa ya ga-ejiri maka ụkọ ego na nsogbu ahụike ụwa ndị ọzọ. Echiche nke nsogbu, mkpa na ngwa ngwa metụtara nchọpụta mbụ nke nje HIV na 1983 ebelatala. Usoro mmekọrịta ọha na eze na nke ndọrọ ndọrọ ọchịchị emewo ka ọnwụ nke ọtụtụ puku mmadụ na-anwụ kwa afọ.

Ikwuwapụta njedebe nke ọrịa na-efe efe si otú a na-egosi ebe uru ndụ mmadụ bara na-aghọ ihe na-agbanwe agbanwe - n'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, gọọmentị na-ekpebi na ọnụ ahịa mmekọrịta ọha na eze, akụ na ụba na ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke ịzọpụta ndụ karịrị uru. Ọ dị mma ịmara na ọrịa endemic nwere ike isonyere ohere akụ na ụba. Enwere echiche ahịa ogologo oge yana uru akụ na ụba nwere ike igbochi, ịgwọ na ijikwa ọrịa ndị bụbu ọrịa na-efe efe zuru ụwa ọnụ. Dịka ọmụmaatụ, ahịa zuru ụwa ọnụ maka ọgwụ nje HIV dị ihe dị ka ijeri $ 30 na 2021 ma na-atụ anya na ọ ga-agafe $ 45 ijeri site na 2028. N'ihe banyere ọrịa COVID-19, "ogologo COVID," nke a na-ahụ ugbu a dị ka ibu arọ akụ na ụba, nwere ike ịbụ ebe ọganihu akụ na ụba na-esote maka ụlọ ọrụ ọgwụ.

Ihe ndekọ akụkọ ihe mere eme ndị a na-eme ka o doo anya na ihe na-ekpebi njedebe nke ọrịa na-efe efe abụghị ọkwa ọrịa na-efe efe ma ọ bụ ọkwa ndọrọ ndọrọ ọchịchị ọ bụla, kama nhazi nke ọnwụ ya na ọrịa ya site na nhazigharị na njedebe nke ọrịa ahụ, nke a na-akpọ ọrịa COVID-19 dị ka "nje na nje". Ihe butere ọrịa a na njedebe bụkwa mkpebi gọọmentị siri ike na nsogbu ahụike ọha metụtara emetụtakwaghị arụpụta akụ na ụba ọha na eze ma ọ bụ akụ na ụba ụwa. Ịkwụsị ihe mberede COVID-19 bụ usoro dị mgbagwoju anya nke ikpebi ike ndọrọ ndọrọ ọchịchị, akụ na ụba, ụkpụrụ omume na omenala, ọ bụghịkwa nsonaazụ nke ntule ziri ezi nke eziokwu ọrịa na-efe efe ma ọ bụ naanị ihe atụ.